Tảo mộ ngày Tết được coi là mốc thời gian vô cùng quan trọng, nằm giữa tiết đông chí và tiết xuân phân. Sau một chu kỳ vận hành để tính tuổi muôn loài và giúp con người nhìn lại mình giữa vô vàn những sinh linh vũ trụ khác, trời đất như chậm lại một nhịp trước khi bước vào điểm xuất phát trong dòng thời gian dằng dặc, tưởng chừng vô thủy vô chung.
Cho dù bạn là ai người thuộc tín ngưỡng tôn giáo nào, giàu hay nghèo, ở nông thôn hay thành thị thì ngày Tết trong mỗi gia đình, đều được lau chùi quét dọn gọn gàng, sạch sẽ và được trang trí khác hẳn ngày thường. Tươm tất gọn gang nhất là trên bàn thờ ông bà, tổ tiên. Mâm ngũ quả, bánh trái, rượu mứt… được bày ra một cách ngay ngắn, đẹp mắt.
Với cả một tấm lòng thành kính của mình, mỗi gia đình sẽ trọng thể chuẩn bị đón rước ông bà về sum họp, ăn Tết cùng gia đình. Nhưng trước khi trang trí lại nhà cửa, bày đặt bàn thờ một cách chu đáo như vậy thì mọi nhà đều tổ chức đi tảo mộ. Với một truyền thống tâm linh người Việt tin rằng, khi năm mới đến tất cả mọi thứ đều phải được chuẩn bị, sửa sang cho mới mẻ, kể cả nơi an nghỉ của ông bà, tổ tiên, người thân.
Thủ tục tảo mộ ngày tết
Thủ tục làm lễ “đón” các cụ về cũng khá là đơn giản, chủ yếu là cái tình cảm của con cháu. Theo thời gian các gia đình đi tảo mộ rầm rộ nhất là từ 20 đến 25 tháng Chạp cho đến hết năm, tùy theo điều kiện gia đình có thời gian. Cũng có vùng miền việc tảo mộ được thực hiện vào dịp đầu năm – vào Tết Thanh minh (còn được gọi là Tết hàn thực ăn bánh trôi, bánh chay vào các dịp mùng 3 tháng 3 âm lịch) hàng năm. Việc tảo mộ trong tiết Thanh minh đặc biệt phổ biến ở Trung Quốc và có ảnh hưởng khá lớn tới văn hoá Việt Nam. Cứ đến ngày này, mọi người đều ra các vùng ngoại ô, hoặc thờ cúng tổ tiên, đi tảo mộ, đi chơi xuân, bẻ cành liễu cắm trước cửa nhà. Có nhiều người không chỉ đến mộ phần của tổ tiên đốt tiền bạc, mà còn làm mâm cỗ đầy để cúng trước mộ. Tuy là bắt nguồn từ tế lễ tổ tiên, nhưng trong quá trình hình thành và phát triển lâu dài, Tết Thanh minh cũng xen lẫn cả những nội dung chơi xuân.Trong truyện Kiều của Nguyễn Du đã phản ánh:
Thanh minh trong tiết tháng 3
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh
Xem tử vi thấy rằng đối với người Việt thì việc tảo mộ chủ yếu vẫn được tiến hành vào các dịp cuối tháng 12 âm lịch, với quan niệm sửa sang mộ phần, đón người quá cố về ăn tết chung với gia đình. Còn đối với nhiều gia đình cho rằng mỗi dịp tảo mộ cũng là một dịp giãi bày với ông bà, tổ tiên những chuyện đã xảy ra trong năm với cả gia đình, dòng họ.
Tục tảo mộ cuối năm, và không chỉ đơn thuần là một phong tục phổ biến của người dân Việt khắp mọi miền đất nước mà còn là hoạt động mang tính dòng tộc rõ nét. Tuỳ theo phong tục từng nơi, cũng có khi việc tảo mộ được diễn ra mang tính chất gia đình nhỏ hoặc đi tảo mộ theo dòng họ. Nếu là tảo mộ theo dòng họ thì thường được làm vào ngày chạp, ngày mà các anh em trong họ hàng nội tộc gặp mặt cuối năm tại nhà thờ lớn của tổ tiên để cúng lễ, dọn dẹp, sơn phết, trang nghiêm…
Thời gian cụ thể do mọi người tự chọn, thống nhất và thường là vào ngày nghỉ để sự có mặt của mọi người thêm đông đúc hơn. Mỗi gia đình sẽ cử một người đi đại diện.Trong những ngày này, khu nghĩa trang cũng trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Còn các cụ già thì khấn vái tổ tiên nơi phần mộ những trẻ cũng được theo chân cha mẹ hay ông bà, trước là để biết dần những gôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng biết kính trọng ông bà, tổ tiên qua tục viếng mộ.
Người đi tảo mộ lo việc đắp lại phần mộ cho những người quá cố. Xem bói thấy rằng công việc chính của việc tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ sao cho được sạch sẽ. Người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm cho phần mồ sao cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có thể phạm tới linh hồn người đã khuất.
Khi mỗi ngôi mộ được sửa sang xong lại đắp một vuông đất mới đặt lên phần trung tâm, sau đó thắp nén nhang và có lời mời người đã khuất về ăn Tết cùng con cháu. Cũng có khi, người tảo mộ sẽ đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người ông bà, tổ tiên. Bên cạnh những ngôi mộ được gia đình trông nom, săn sóc, còn có những ngôi mộ vô chủ, không người viếng thăm. Những người có lòng nhân đức không khỏi mủi lòng thường lệ sẽ cắm một nén hương, đốt nắm vàng mã để an ủi cho những ngôi mộ này.
- Chăm sóc phần mộ cho người thân tại Sala Garden
Đón ông bà về rồi, từ chiều 30 Tết và vào các ngày từ mùng 1 đến mùng 3, con cháu thường làm mâm cơm chu đáo đặt lên bàn thờ, cúng ông bà, tổ tiên với tất cả tấm lòng thành kính của mỗi bản thân con người. Thường thì ngày tiễn đưa ông bà cũng là ngày cuối cùng của những ngày nghỉ ngơi vui Tết của con cháu hoặc là ngày mùng 2, mùng 3 Tết.
Mọi người trong gia đình lại quay trở về với cuộc sống thường nhật, với những công việc phải làm, cùng với lòng tin là sẽ được tổ tiên phù hộ. Tục ngữ người Việt Nam có câu “cao nấm ấm mồ”. Vì vậy, sửa sang nấm mồ cũng là một trong những việc hiếu đạo của con cái, thể hiện lòng kính trọng đối với đấng sinh thành, các bậc tổ tiên đã khuất và cũng để kết nối tình yêu thương, đoàn kết giữa những người hiện tại với người muôn năm cũ, giữa những người đang sống với nhau.
11 điều kiêng kị khi đi tảo mộ
1. Không nên đi cúng tế ở nơi hẻo lánh, tốt nhất nên đi những con đường mà mọi người hay đi để tránh gặp nguy hiểm. Hơn nữa, theo quan niệm phong thủy, đi đến những nơi như vậy sẽ dễ nhiễm tà khí, nếu như thật sự cần đi thì nên đi cùng nhiều người.
2. Khi đi cúng tế và tảo mộ cần phải có tấm lòng chân thành, trên đường đi nếu có phần mộ, dù đi hay đứng lại cũng đều cần phải lễ độ cung kính. Trong quá trình tảo mộ không nên đảo lộn quá nhiều các mảnh đất vụn đá vụn để tránh ảnh hưởng đến môi trường xung quanh.
3. Mộ phần của tổ tiên cần phải được quét dọn lâu chùi và làm sạch cỏ dại xung quanh, thêm đất mới và hoa tươi, đừng quên quét dọn cả phía sau mộ. Khi làm mới lại diện mạo của phần mộ của gia tiên, trong lòng nhất định phải thật cung kính.
4. Khi tảo mộ, không được dẫm đạp lên mộ của nhà khác hoặc đá vào đồ cúng trên mộ của người khác, nếu không sẽ đem lại điều những điều không may cho bản thân. Đặc biệt là những trẻ vị thành niên lại cần phải chú ý.
5. Nếu như con gái đi tảo mộ, tốt nhất là tránh đi trong thời kỳ hành kinh. Phụ nữ có thai cũng không được đi tảo mộ.
6. Những bạn có khí trường yếu, tốt nhất là về nhà bước qua chậu lửa hoặc rắc nước lá bưởi để xóa bỏ năng lượng xấu. Trong cuộc sống ngày nay chúng ta thường thấy rất hay có những người đi tảo mộ về bị sốt hoặc cảm thấy không khỏe, cũng có thể dùng cách này để tránh.
7. Bởi vì tảo mộ cũng thường là khoảng thời gian của các gia đình người thân tụ tập lại với nhau, lúc này cần chú ý không được chụp ảnh tập thể ở xung quanh mộ.
8. Khi tảo mộ, cần chú ý sửa sang gọn gàng bốn phía của ngôi mộ. Thứ nhất là để tỏ lòng kính trọng với những người đã khuất, thứ hai là để xem xét tình hình của mộ. Nếu như xung quanh mộ có nước (nước có thể vào bên trong hoặc vũng nước rất sát mộ) sẽ có ảnh hưởng không tốt cho vận thế của của người đời sau.
9. Tiết Thanh Minh có một số điều cấm kỵ cần biết: phong thủy thường gặp cần phải đặc biệt tuân thủ. Tiết Thanh Minh hạn chế không nên mua giày (vì trong tiếng Trung giày và từ tà (tà khí) đọc giống nhau). Thêm vào đó, những ngày này âm khí rất nặng, do vậy không nên đi đêm, nếu như có việc cần đi phải đem theo một số vật tránh tà.
10. Bạn không nên chụp ảnh tập thể ở xung quanh mộ dù đây là khoảng thời gian nhiều người thân đang bên cạnh nhau.
11. Cấm kỵ việc nói bậy hoặc đùa cợt trong quá trình làm lễ tảo mộ,
Việc tảo mộ ở quê nhà mỗi khi dịp Tết đến, xuân về có lẽ đã trở thành một truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Đó cũng là thể hiện của tình cảm “Uống nước nhớ nguồn”. Người ta còn có câu: “Cây có gốc mới nở cành xanh ngọn, nước có nguồn mới bể rộng sông sâu” là vậy. Chính vì thế, việc tảo mộ càng chứng tỏ ý nghĩa sâu sắc của câu ca dao:
Con người có tổ có tông
Như cây có cội, như sông có nguồn.
Tiết trời cuối năm đã chớm xuân nhưng còn vương rét mướt, không gian còn hơi âm u vì thiếu ánh mặt trời. Không gian ấy thường gợi lên trong tâm trí con người một nỗi buồn man mác, bâng khuâng. Ở một nơi xa xôi nào đó, có người xa quê vì nhiều lí do khác nhau mà không thể trở về, thắp một nén nhang thơm trên mộ cho người thân. Trước cảnh tượng chứng kiến cái cảnh người người đi tảo mộ, nhà nhà đi tảo mộ, chắc lòng người cũng lắng xuống, bồi hồi, nhung nhớ và muốn quay về ngay bên gia đình mình…Nhưng tổ tiên nơi suối vàng cũng giàu lòng vị tha, thấu hiểu nỗi lòng con cháu mà đón nhận nén tâm hương trong lòng người đang sống.
Tảo mộ ngày Tết là một phong tục lâu năm ở nước ta. Mỗi phong tục đẹp là một thông điệp của quá khứ gửi đến hiện tại và tương lai, của tổ tiên gửi đến con cháu những giá trị đạo nghĩa làm người, tạo nên nếp nhà, gia phong, cũng là góp phần tạo nên dòng chảy văn hoá làng tốt đẹp của người Việt và bảo tồn được hồn thiêng của văn hoá dân tộc.
